CIŚNIENIE KRWI PORADY I INFORMACJE

Jak dbać o swoje serce

Nadciśnienie tętnicze to choroba układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi.

Zdecydowana większość (ponad 90%) przypadków nadciśnienia ma charakter pierwotny, tzn. bez znanej somatycznej przyczyny, którą da się usunąć interwencją medyczną. Etiologia nadciśnienia tętniczego pierwotnego nie została w pełni ustalona. Uważa się, że odgrywają w niej rolę czynniki genetyczne i środowiskowe. Pozostałe przypadki to choroba o charakterze wtórnym, gdy dobrze jest znana przyczyna choroby, np.: choroby nerek, choroby gruczołów dokrewnych lub choroby mózgu.

Czynniki ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego:

Potencjalnie odwracalne:

1. Otyłość
2. Siedzący tryb życia z ograniczeniem wysiłków fizycznych
3. Zaburzenia gospodarki lipidowej
4. Palenie papierosów

Nieodwracalne:

1. Płeć (u mężczyzn w porównaniu do kobiet przed okresem menopauzy częściej występuje choroba niedokrwienna serca)
2. Wiek (wraz z wiekiem wzrasta ryzyko zachorowania na choroby serca)
3. Cukrzyca typu 2
4. Predyspozycje genetyczne czyli te które dziedziczymy po naszych rodzicach (stąd występowanie w rodzinie przedwczesnej miażdżycy jest czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej)

Przyczyną nadciśnienia tętniczego u ludzi starszych są postępujące, związane z wiekiem zmiany naczyniowe oraz zmiany w nerkach, które są nasilane są przez wpływ współistniejących chorób i zażywanych leków. Zmiany  to zgrubienia i zesztywnienia ścian naczyń tętniczych oraz pogarszanie się ich „elastyczności” w reakcji na fizjologiczne zmiany ciśnienia krwi – czyli zanik tzw. zdolności wazodilatacyjnych. 

Co powoduje utratę „elastyczności” ścian naczyń? 

W ściankach naczyń obniża się liczba beta-receptorów, a zwłaszcza zmniejsza się wewnątrznaczyniowe wytwarzanie tlenku azotu. A jak wiadomo obecność w krwi tlenku azotu poszerza naczynia krwionośne i obniża ciśnienie tętnicze. Od antagonistycznej równowagi pomiędzy wytwarzaną w naczyniach substancją obkurczającą – angiotensyną II a tlenkiem azotu zależy prawidłowe funkcjonowanie całego układu krążenia. Zachwianie tej równowagi w wieku starszym i pojawienie się nadmiaru angiotensyny II hamuje wytwarzanie tlenku azotu i powoduje, że w starszym wieku zaczynają dominować mechanizmy naczyniokurczące. Przyczynia się do tego również zmniejszone wytwarzanie innych fizjologicznie czynnych substancji rozszerzających naczynia m.in. adrenomoduliny, kinin, itp. 

Specyfika nadciśnienia w starszym wieku wyraża się tym, że średnie wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego stopniowo rosną do około 60 r.ż. (dotyczy to społeczeństw rozwiniętych cywilizacyjnie). Następnie w wyniku postępującego uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych – ciśnienie rozkurczowe stabilizuje się lub nieznacznie obniża, natomiast ciśnienie skurczowe wykazuje dalszy wzrost.

Izolowane nadciśnienie skurczowe
Jeśli ciśnienie skurczowe przekroczy wartość 139 mmHg, a ciśnienie rozkurczowe jest niższe od 90 mmHg – to taki stan nazywamy izolowanym nadciśnieniem skurczowym.

Przyczyny izolowanego nadciśnienia skurczowego:

-nadmierna sztywność tętnic (zwłaszcza u osób starszych)

-zwiększona pojemność minutowa serca (niedomykalność zastawki aortalnej, przetoka tętniczo-żylna).

Choroba nadciśnieniowa

Nadciśnienie, aż do chwili wystąpienia powikłań, zwykle przebiega skrycie. Podwyższone wartości ciśnienia tętniczego wykrywane są w wyniku rutynowego badania lekarskiego bądź incydentalnym pomiarem.

Przez wiele lat istniejącemu nadciśnieniu mogą nie towarzyszyć żadne objawy. Jeśli już wystąpią, są one mało charakterystyczne: bóle głowy, nadmierna pobudliwość, bezsenność, łatwe męczenie, czasem uczucie kołatania serca, zaczerwienienie twarzy, szyi, klatki piersiowej (zwłaszcza przy dużym wzroście ciśnienia). W przypadku nadciśnienia wtórnego mogą być obecne objawy choroby podstawowej.

Oblicz BMI Sprawdź Kalkulator BMI

U niektórych chorych nadciśnienie może mieć charakter chwiejny i nie powodować powikłań narządowych przez długi czas, natomiast u innych od chwili rozpoznania ma charakter utrwalony i wcześnie prowadzi do owych powikłań.

Powikłania nadciśnienia tętniczego

Serce – pokonując wysokie ciśnienie panujące w układzie tętniczym przystosowuje się do nowych warunków. Mięsień sercowy ulega przerostowi, wymiary serca powiększają się. W początkowym okresie jest to zjawisko korzystne ponieważ umożliwia lepszą pracę serca. Wraz z przyrostem masy mięśniowej dochodzi jednak do gorszego jego ukrwienia. W dalszym przebiegu choroby przerost serca staje się szkodliwy i prowadzi do zmniejszenia sprawności jego działania. Po pewnym czasie pojawiają się bóle w klatce piersiowej będące wyrazem niedokrwienia mięśnia sercowego. Objawy te występują początkowo po większych wysiłkach, w zaawansowanym okresie choroby również             w spoczynku. Postęp tych zmian i towarzyszący rozwój miażdżycy tętnic wieńcowych staje się niejednokrotnie przyczyną zawału serca.

Wyrazem uszkodzenia serca w przebiegu nadciśnienia tętniczego mogą być zaburzenia rytmu co odczuwane jest jako uczucie niemiarowej pracy serca. Z czasem przerośnięty, uszkodzony mięsień sercowy kurczy się coraz słabiej – dochodzi do jego niewydolności. Zmniejszenie tolerancji wysiłku, pojawienie się duszności podczas wysiłków, a także obrzęki kończyn dolnych są wyrazem rozwijającej się niewydolności serca.

Naczynia krwionośne – naczynia tętnicze narażone na bezpośredni wpływ wysokiego ciśnienia stają się sztywne i grubsze. Słabo reagują na bodźce fizjologiczne, dochodzi w nich do uszkodzenia wewnętrznej warstwy zwanej śródbłonkiem. Szybciej rozwijają się też zmiany miażdżycowe. Wszystkie te czynniki powodują zwężenie światła naczyń i niedostateczny do zapotrzebowania przepływ krwi. Następstwem tego jest niedokrwienie wielu narządów. Konsekwencją opisanych zmian jest: rozwój choroby wieńcowej, występowanie zawału serca, miażdżyca zarostowa tętnic kończyn dolnych czy udary mózgu.

Ośrodkowy układ nerwowy – jednym z bardzo groźnych powikłań nadciśnienia tętniczego są udary mózgu. Do udaru dochodzi w wyniku zamknięcia jednej z tętnic doprowadzających krew do mózgu lub w wyniku pęknięcia zmienionego naczynia tętniczego i wylewu krwi do otaczających tkanek. Nadciśnienie tętnicze znacznie zwiększa ich częstość. Są one jednymi z najpoważniejszych powikłań będąc przyczyną przedwczesnej śmierci lub trwałego inwalidztwa; dotykają niejednokrotnie osoby w młodym wieku.

Oko – zmiany na dnie oka dotyczące układu tętniczego i żylnego prowadzą do niedokrwienia siatkówki a w bardzo zaawansowanym i nie leczonym nadciśnieniu tętniczym do wylewów w jej obrębie. Jest to przyczyna pogorszenia wzroku. Badaniem lekarskim przy pomocy specjalnego urządzenia zwanego oftalmoskopem lekarz może ocenić stopień zmian charakterystycznych dla nadciśnienia tętniczego na dnie oka i w ten sposób określić czas trwania choroby i stopień zaawansowania. 

Nerki – zmiany w przebiegu nadciśnienia tętniczego powstające w nerkach związane są z niedokrwieniem tego narządu i z bezpośrednią reakcją tętniczek nerkowych na podwyższone RR. Rozwój zmian w nerkach jest zazwyczaj powolny, upośledzenie ich funkcji w nadciśnieniu łagodnym pojawia się po kilkunastu, kilkudziesięciu latach trwania nadciśnienia tętniczego. Szybszy rozwój niewydolności nerek obserwujemy w złośliwym nadciśnieniu tętniczym, źle regulowanym.

Podstawowe badania u chorego z nadciśnieniem tętniczym: 

1. Pomiar wzrostu i masy ciała oraz obliczenie indeksu masy ciała ( BMI) 
    – który pozwoli ocenić stopień otyłości.
2. Badanie dna oka – ocena stopnia zaawansowania nadciśnienia.
3. Badanie EKG
4. Badania RTG klatki piersiowej
5. Badania laboratoryjne: badanie ogólne moczu, poziom potasu, kreatyniny, glukozy na czczo oraz     cholesterolu całkowitego
6. Inne specjalistyczne badania w razie potrzeby np. usg serca, nerek itp.

Zapobieganie nadciśnieniu – zmiana stylu życia 

Zmiana stylu życia istotnie obniża wartości ciśnienia tętniczego u osób z ciśnieniem podwyższonym i prawdopodobnie może zapobiegać rozwojowi choroby u osób, które mają do niej genetycznie uwarunkowane skłonności. Elementy leczenia niefarmakologicznego to: normalizacja masy ciała, przestrzeganie odpowiedniej diety, w tym nienadużywanie alkoholu i soli, ograniczenie spożycia tłuszczów, zwłaszcza nasyconych, zaprzestanie palenia tytoniu i zwiększenie aktywności fizycznej.

Łącznie interwencje niefarmakologiczne zmniejszają 5-letnią zapadalność na nadciśnienie tętnicze o 50%.

Przykładowy jadłospis w nadciśnieniu oraz redukowaniu masy ciała:

I śniadanie 07:00-07:30 godz.

Do wyboru:

1. 1 kromka razowego chleba z chudym twarożkiem ze szczypiorkiem, herbata.
2. Szklanka jogurtu naturalnego 1,5% tłuszczu z garścią rodzynek i słonecznika łuskanego oraz 5 plastrów banana, 1 kromka pieczywa żytniego  z 2 plasterkami jajka na twardo.
3. 1 kromka razowego chleba z papryką, kawa inka.
4. Jogurt naturalny (kubek) z musli – 2 garści.
5. 1 kromka chleba razowego lub żytniego z papryką lub rzodkiewką i plastrem sera żółtego do 28% tłuszczu.
6. Szklanka jogurtu naturalnego, 1 kromka chleba razowego z 2 plastrami polędwicy.
7. 2 jaja gotowane na miękko z 1-2 kromkami żytniego chleba, surówka z rzodkiewki, papryki czerwonej bądź żółtej, szczypiorek, 1 łyżka oliwy z oliwek. Herbata z łyżeczką miodu.

II śniadanie 10-00-10-30  godz.

Do wyboru:

1. Szklanka jogurtu naturalnego z płatkami pszennymi.
2. Kromka pieczywa zwykłego z serkiem (twarożkiem niskotłuszczowym),  szczypiorek.
3. szklanka jog naturalnego z pokrojonym bananem i pół garści rodzynek.
4. 70g brązowy ryż z jabłkami startymi i 4 łyżki jogurtu naturalnego z cynamonem.
5. Tortilla z warzywami i serem. W gotowe placki tortilli zawinąć pokrojone warzywa i ser śmiało można przechowywać w lodówce i na drugi dzień jeść na zimno.
6. Szklanka soku pomidorowego. 3 wafle ryżowe.

III śniadanie 13-00 – 13-30 godz.

Do wyboru:

1. 1 naleśnik z serem lub ze szpinakiem.
2. Pieczone jabłko,
3. 1 kromka razowca z pokrojonym jajem na twardo, plastrem papryki żółtej.
4. Świeży sok wyciśnięty z 4 pomarańczy.
5. Tuńczyk z posiekaną papryką, 3 plastrami pokrojonymi sera żółtego.
6. 2 pomarańcze i jabłko.
7. Bułka graham z twarożkiem. Sok warzywny.

Obiad 15-00 -16-00 godz.

Do wyboru:

1. Dorsz duszony w papierze pergaminowym ok 20 min w piekarniku, surówka z kalarepy z odrobiną oliwy z oliwek, sokiem z cytryny, natką pietruszki.
2. ¼  woreczka ryżu brązowego, duszona pierś z indyka z duszonymi warzywami.
3. 2 pałeczki z kurczaka, 2-3 średnie ziemniaki w mundurkach i 2 marchewki duszone al dente z oliwą z oliwek.
4. Pstrąg duszony, 100 g gotowanej soczewicy, surówka z selera z odrobiną oliwy, sokiem z cytryny, natką pietruszki.
5. Duszona fasolka szparagowa z oliwą i dodatkiem soku z cytryny, 2-3 średnie ziemniaki, duszony łosoś lub dorsz.
6. 10-12 szt. leniwych pierogów.
7. 2 pulpety cielęce, ¼ woreczka brązowego ryżu, sałatka z cykorii, 2 łyżki jogurtu naturalnego.

       Kolacja 18-00 – 19:30 godz.

Do wyboru:

1. 1 jajo na miękko 1 kromka chleba razowego z ogórkiem.
2. Talerz. Sałatka z mieszanek (sałata lodowa, pekińska, roszpunki, pomidora, 2 łyżki oliwy z oliwek, 2 garści pestek słonecznika, pokrojona w kostkę papryka czerwona lub żółta)
3. 2 pieczone jabłka.
4. Twarożek z rzodkiewką. (kubeczek – 100g)
5. Makaron zapiekany z warzywami np. włoszczyzną (masa suchego makaronu do spaghetti 80g)
6. Ryba po grecku (dorsz, pstrąg, szczupak lub sandacz) z warzywami.
7. 2 kromki chleba razowego z 2 plastrami polędwicy.

Płyny ok 2,5 l dziennie wody mineralnej,          

Zwiększa się świadomość na temat zdrowego trybu życia. Uprawiamy sporty, zwracamy uwagę na odpowiedni dobór żywności, kupujemy produkty z upraw organicznych zapominając przy tym wszystkim o stresie, po przez który zapłacimy stopniowym wyniszczeniem organizmu niwelując długoletnie leczenie nadciśnienia.

mgr dietetyki 
Daniel Milewicz